DE ESSENTIE VAN VERLICHTING

 

DEEL I : ZELF-REALISATIE

DEEL II : ZELF-ACTUALISATIE

DEEL III : DE 3 GUNA'S

DEEL IV : KENNIS OVERSTIJGT ERVARING

DEEL V : BINDENDE VASANA'S

DEEL VI : HET EGO & DE DOENER

In 'De essentie van verlichting' bespreekt James Swartz het hele proces van ontwaken van a tot z, in al zijn facetten. Hij bespreekt ook uitgebreid alle mogelijke valkuilen en misverstanden. 

Het is een zeer waardevol boek omdat Swartz de oosterse vedantische traditie diepgaand beheerst en erin slaagt om die voor ons westerlingen in een zeer heldere, eenvoudige taal gedetailleerd te beschrijven.

Nog een groot pluspunt van het boek is dat hij de Vedanta, 'de wetenschap van bewustzijn', beschrijft als een heel concreet toepasbare methode die met zekerheid tot bevrijding leidt. Op voorwaarde dat men bereid is om zich ernstig en met volle overgave aan het proces te wijden.

 

Tijdens de eerste sessie hadden we het over Zelf-realisatie: het realiseren van onze primaire identiteit, het altijd-vrije Zelf, de niet-ervarende getuige van de persoon. Advaita is geen zelfverbetering, een onderzoeker probeert niet om een perfect of beter mens te worden. Verlichting, bevrijding is voor de mind. Jij, Bewustzijn, bent al vrij. Het vastzitten dat je ervaart bestaat uitsluitend in het Subtiele Lichaam. Onwetendheid is het geloof dat Zelf een begrensde, onvolmaakte, onbekwame identiteit is, een denker, een waarnemer, een doener. Kennis is 'Ik ben grenzeloos, non-duaal Bewustzijn'. Als je vrij wilt zijn, moet je je verlangen naar ervaring omzetten naar een verlangen naar kennis van Zelf.

Maar verlichting heeft geen enkele betekenis los van de manier waarop je leeft, we willen de daad bij het woord voegen: Zelf-actualisatie. Het duurt een tijd voordat kennis van Zelf volledig is, want onwetendheid is ongelooflijk hardnekkig. Je moet steeds weer opnieuw naar de lessen luisteren en ontwetendheid beetje bij beetje tenietdoen. In ogenblikken van 'ontwaken' ervaar je feitelijk jezelf zoals je bent, maar onwetendheid overleeft deze ogenblikken en projecteert de ervaring op het ego. Vedanta noemt dit fenomeen superimpositie. De overgang van een extraverte mind naar een contemplatieve mind, een die zich toelegt op het onderscheid maken tussen Bewustzijn en de objecten in Bewustzijn en stelling neemt in Bewustzijn, gaat niet altijd makkelijk. Wat zijn die obstakels, behalve de door onwetendheid geïnspireerde overtuigingen en meningen, die dualiteit in stand houden en lijden veroorzaken?

De 3 guna's zijn sattva, rajas en tamas. De guna’s controleren de ervaring. Verandert de guna, dan verandert de ervaring van het individu. Daarom is kennis van de guna’s essentieel voor iedereen die bevrijding zoekt door middel van onderzoek. Omdat de werkelijkheid non-duaal Bewustzijn is, is de mind Bewustzijn. Om een overwegend sattvische mind te krijgen, een die in staat is te onderscheiden en ervaringen gemakkelijk te verwerken, moet de verhouding van rajas en tamas ten opzichte van sattva veranderen. Er moet voldoende rajas behouden blijven voor motivatiedoeleinden en genoeg tamas om ideeën in de werkelijkheid te laten gronden. Maar het leeuwenaandeel van de mind moet sattvisch zijn. Wanneer rajas de mind domineert, interpreteert verlangen de ervaringen. Wanneer tamas overheerst, interpreteert angst de ervaringen. Beide versluieren de waarheid. Wanneer sattva heerst, is de mind rustig en helder en worden ervaringen geïnterpreteerd door waarheid.

De grote Ramana Maharshi zei: 'Alleen door kennis wordt Zelf verkregen'. Kennis overstijgt ervaring. Het overtreft ervaring elke keer. Het is uitermate belangrijk te weten dat je je leven in vertrouwen kan leven op basis van kennis, maar dat je vertrouwen altijd gecompromitteerd is als je uitsluitend handelt op basis van de kennis die je door ervaring verkreeg. Ervaring is waardevol - leven is ervaren - en de meesten van ons leiden een leven dat op ervaring alleen gebaseerd is. We baseren onze acties op wat we voelen, niet op wat we weten. Er is geen wet die dat verbiedt, maar als je gelukkig wilt zijn moet je weten dat ervaring ontbetrouwbaar is. Bevrijding gaat niet over het onthecht raken van wie ervaart die daarmee vrijheid verkrijgt, zoals veel mensen denken. Degene die ervaart is altijd met de ervaring verbonden. Bevrijding is het inzicht dat jij niet degene bent die ervaart en dat je Bewustzijn bent, de niet-ervarende getuige. Zodra dat begrip helder is, stopt het lijden.

De Sanskriet term 'vasana' betekent geur of spoor. Angst en verlangen motiveren de acties van het ego. Wanneer je handelt uit een gevoel van tekort (angst) en het verlangen dat eruit voortkomt, laten acties een heel subtiel spoor na, zeg maar 'de voetafdrukken van je acties'. Dat zijn je conditioneringen, je neigingen, de objecten en activiteiten waardoor je aangetrokken wordt of waarvan je een afkeer hebt. Alles wat in de schijnbare realiteit beweegt wordt gedreven door vasana's. Ze zijn dus niet inherent goed of slecht. Verlichte mensen hebben vasana's. Als je leeft heb je vasana's. Een vasana voor eten is natuurlijk, het houdt het lichaam in stand. Maar wanneer we ons niet goed voelen en troost zoeken in overmatig eten, dan wordt de vasana een obsessie of een dwang, en eindigt tenslotte in verslaving. Deze stadia van gehechtheid noemen wij bindende vasana's. Op dit punt eet jij geen voedsel maar eet het voedsel jou. Hetzelfde principe geldt voor elk vasana-gedreven gedrag dat bedoeld is om je goed te voelen. Al deze gedragingen verbergen het fundamentele probleem, namelijk de afwezigheid van kennis van Zelf.

Advaita verlangt niet dat het ego verdwijnt of dat het de wereld overstijgt. Onthechting komt door inzicht, kennis van Zelf, niet door het ego te forceren. Het moet nogmaals gezegd worden dat het meeste onheil in de spirituele wereld door de eeuwen heen, toegeschreven dient te worden aan de idee van ego-dood en transcendentie. De mythe van de ego-dood werkt contraproductief, want het versterkt de overtuiging dat de zoeker het ego is. Het ego is een activiteit, geen entiteit. Dus aangezien ik mijn ego als activiteit kan waarnemen, dan kan ik het niet zijn! De doener handelt omwille van de resultaten, en maakt zo zijn welzijn afhankelijk van externe factoren, maar die heb je niet in de hand. De resultaten zijn afhankelijk van een complex web van onpersoonlijke krachten, altijd in het belang van Isvara, de hele schepping. Het universum is niet geïnteresseerd in wat je kleine 'ikje' denkt of voelt, een harde noot om te kraken voor het ego.